Μανιάτες: Οι Τελευταίοι Έλληνες
Τα μέρη των Μανιατών κατοικούνται από πριν τη νεολιθική εποχή, όπως μας δείχνουν τα ευρήματα των σπηλαίων του Διρού. Η ιστορία της χερσονήσου του Ταινάρου, δηλαδή η σημερινή Μάνη, συνδέεται με την ιστορία της Σπάρτης και μέχρι τις αρχές του 2ου αιώνος παχχ αποτελεί τμήμα του αυτού κράτους. Από τους ανθρώπους που βρέθηκαν στην Λακεδαίμονα όταν κατακτήσανε την χώρα οι Δωριείς, άλλοι φύγανε και άλλοι συμβιβάστηκαν με τους νέους κατακτητές. Από τους κάτοικους της νοτίου Λακωνίας, μερικοί δεν προβάλανε αντίσταση ενώ άλλοι προσπάθησαν να αποκρούσουν τους εισβολείς. Αυτοί που προβάλανε αντίσταση έγιναν Είλωτες και οι υπόλοιποι Περίοικοι. Αργότερα, οι Σπαρτιάτες ζούσαν σύμφωνα με τα ήθη που είχαν δημιουργήσει με τις παραδόσεις τους και το πολίτευμα του Λυκούργου. Με τη νίκη όμως των Σπαρτιατών στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, άρχισε μια φιλαργυρία την οποία δεν είχανε γνωρίσει μέχρι τότε οι Σπαρτιάτες. Ο Λύσανδρος, πανίσχυρος μετά το τέλος του πολέμου, αφού γκρέμισε τα τείχη των Αθηνών, συγκέντρωσε ένα μεγάλο ποσό χρημάτων, το οποίο εμπιστεύτηκε στο στρατηγό του Γύλιππο για να τα παραδώσει στους εφόρους της Σπάρτης. Όταν εκείνος όμως έφτασε στην Σπάρτη, έκρυψε όσα είχε πάρει στο σπίτι του και παρέδωσε μόνο τα αγγεία. Ο Γύλλιπος δεν ήταν ο μόνος που θησαύρισε, εκμεταλλεύοντας τον πόλεμο μεταξύ των Ελλήνων.
Στα χρόνια μετά το νικηφόρο πόλεμο οι Περίοικοι και Είλωτες, που μισούσαν τους Ομοίους (δηλαδή τους Σπαρτιάτες πολίτες), ήσαν εκατό φορές περισσότεροι απ' αυτούς. Όταν ο Επαμεινώντας με τους εχθρούς της Σπάρτης ετοιμάζανε εισβολή, φυγάδες Περίοικοι τον ειδοποίησαν ότι η άμυνα της Λακωνίας ήταν ασθενέστατη και το πως πρέπει να γίνει η εισβολή. Πολλοί Περίοικοι και Είλωτες θα ξεσηκωθούν κατά της Σπάρτης. Όταν έγινε τελικά η εισβολή, οι Σπαρτιάτες κάλεσαν τους Είλωτες να βοηθήσουν την άμυνα της Πόλεως και κατόπιν να μείνουν ελεύθεροι. Παρουσιάστηκαν περίπου 6000, αλλά οι Όμοιοι φοβήθηκαν να τους οπλίσουν όλους. Πολλοί λιποτάχτησαν, ενώ άλλοι πήγαν με τους εχθρούς των Σπαρτιατών. Μία από τις συνέπειες του πολέμου ήταν η απόσπαση της Μεσσηνίας, χάνοντας η Σπάρτη μ' αυτόν τον τρόπο το ένα τρίτο από τα εδάφη της.
Από τα μέσα του 3ου παχχ αιώνος, αρχίζει μια προσπάθεια αναδιοργανώσεως της Σπάρτης. Οι βασιλείς Αγης ο Δ' και Κλεομένης ο Γ', αρχίζουν συστηματική προσπάθεια για ανόρθωση της Λακωνίας. Η Πελοπόννησος ήδη στην εποχή του Κλεομένη, εκτός της Ήλιδος και Λακωνίας, ήταν υπό την Αχαϊκή Συμπολιτεία. Συγκρούστηκε ο Κλεομένης με τους Αχαιούς και έπειτα από μια μεγάλη νίκη στα Λεύκτρα, άφησε στην Αρκαδία τους Λακεδαιμόνιους στρατιώτες, ενώ ο ίδιος με τους μισθοφόρους του γύρισε στην πατρίδα του. Σκότωσε τους εκεί εφόρους, εκτός από έναν λιποτάκτη, και την επόμενη ημέρα κάλεσε τον λαό σε συνέλευση.
Αφού οι Αχαιοί συμμαχήσανε με τους Μακεδόνες, ο στρατός του Κλεομένη δεν μπόρεσε να καταβάλει τους αριθμητικά υπέρτατους αντιπάλους του. Έτσι στη μάχη της Σελλασίας, 222 παχχ, νικήθηκε και απ' τον χρόνο αυτό η Σπάρτη πέρασε στην παρακμή. Το 207 παχχ, κύριος της καταστάσεως στη Σπάρτη γίνεται ο Νάβις, ο οποίος για τους περισσότερους κάτοικους είναι ένας σκληρός τύραννος, ικανός για κάθε κακούργημα προκειμένου να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του τρίτου αιώνος, δεν είχαν μείνει παρά μόνο 700 Σπαρτιάτες και τον πλούτο τον είχαν περίπου εκατό πολίτες. Ο ταλαιπωρημένος από τους πλουτοκράτες λαός, περίμενε την ευκαιρία για να ξεσηκωθεί και να τους χτυπήσει.
ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Στόχος της Ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η εξασθένηση του Νάβιδος και προπαντός η αποκοπή του από την θάλασσα. Γνωστοί οι εχθροί του Νάβιδος, ήσαν οι καταδιωκόμενοι εύποροι Σπαρτιάτες και οι οικονομικώς εύρωστοι Περίοικοι. Στις παράλιες εμποροναυτικές πόλεις του Γυθείου και της Λας, μεταξύ άλλων, ζούσαν Περίοικοι που διέθεταν κάποιον πλούτο. Κοντά τους ζήτησαν ασφάλεια και οι καταδιωκόμενοι από τον Νάβι Σπαρτιάτες. Στους ανθρώπους αυτούς ήταν επόμενο οι Ρωμαίοι να ζητήσουν συμμάχους. Πάντως, αν και πολλοί Έλληνες συνεργάστηκαν με τους Ρωμαίους, όχι μόνο η Σπάρτη αλλά και το Γύθειο των Περιοίκων προβάλανε αντίσταση. Οι διαφορές των διαθέσεων του λαού ξεχάστηκαν, όταν πλέον η επιβολή των Ρωμαίων επί των Ελλήνων έγινε καθολική.
ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ
Οι Ρωμαίοι με την αφορμή ότι θέλουν να ελευθερώσουν από την τυραννική κατοχή του Νάβιδος, πολιορκούν για λίγο το Αργος. Κατόπιν ο αρχηγός των Ρωμαίων, Titus Quintus Flaminus, παίρνει τον στρατό του και μαζί με Έλληνες συμμάχους κινείται εναντίον της Σπάρτης. Η επιθυμία των παράλιων να απαλλαγούν από τον Νάβι οδηγεί στη δημιουργία του Κοινού των Λακεδαιμονίων, η οποία συνεργάζεται και βοηθάει τους Αχαιούς. Η σύσταση του Κοινού εξυπηρετεί τα σχέδια της Ρώμης, έτσι χαρακτηρίζονται οι παράλιοι Amici et Socii Populi Romani (Φίλοι και Σύμμαχοι του Ρωμαϊκού Λαού). Δυο χρόνια μετά την δημιουργία του Κοινού, ο Νάβις επιτίθεται και καταβάλει για λίγο το Γύθειο, αλλά ο πραίτωρ Atilius Serranus με τα Ρωμαϊκά πλοία του υποχρεώνει τον Νάβι να περιοριστεί στην Σπάρτη.
Στις παράλιες πόλεις έχουν καταφύγει οι καταδιωκόμενοι από τον Νάβι πλούσιοι Σπαρτιάτες, που δεν θέλουν να χάσουν τις περιουσίες τους για την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων του τυράννου. Εκεί ζουν κοντά στους Περίοικους, πολλοί από των οποίων συνεργάζονται με τους Σπαρτιάτες φυγάδες. Το Γύθειο προβάλει αντίσταση στην επίθεση του Νάβιδος, και όταν οι φίλοι αυτού επετέθησαν εναντίον της Λας, οι Λάοι τελικά απέκρουσαν τους εχθρικούς Σπαρτιάτες και τους κυνήγησαν. Ο φιλέλλην Αυτοκράτωρ Αύγουστος είναι αντίθετος στην ιδέα της συνδέσεως των Ελευθερολακώνων με τη Σπάρτη, κατά την αναδιοργάνωση του Κοινού των Ελευθερολακώνων το 21 παχχ. Οι Ρωμαίοι, θαυμαστές του πολιτεύματος του Λυκούργου και της πολεμικής Αρετής, θεωρούν τους Ελευθερολάκωνες Civitas Libera et Amica, και αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία τους.
..![alt]()
'Κολλημένο' στην είσοδο της εκκλησίας του Αγίου Yohanan (Κέρια, Μάνης)... το 'εξαφάνισαν' και αυτό.
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Ο Geiseric, ο δημιουργός του Βανδαλικού κράτους της Αφρικής, έφτασε σε τέτοια δύναμη, ώστε το Ρωμαϊκό κράτος βρέθηκε σε αδυναμία, υποχρεώνοντάς το να καταφύγει σε συνεννόηση μαζί του. Ο Geiseric όμως, όταν με επιθετική ορμή χτυπάει το Ταίναρο, αντιμετωπίζει υπερασπιστές της περιοχής που τον τσακίζουν. Αφού χάνει πολλούς απ' τους πολεμιστές του, τρέπεται σε άτακτη φυγή. Τον 7ο αιώνα μαχχ, οι μουσουλμάνοι Αραβες κατέχουν την Κυρηναϊκή και τη Λιβυή. Από τη Βόρεια Αφρική αρχίζουν τις επιθέσεις κατά των ελληνικών παραλίων. Το Αιγαίο ήδη ελέγχεται τώρα απ' το αραβικό στόλο και οι αρπαγές και σφαγές των Αράβων, υποχρεώνουν τους κάτοικους της παράλιας Λακωνίας να αποσυρθούν σε πιο ασφαλέστερους τόπους. Υπάρχει μια μεγάλη ανθρώπινη κίνηση προς τα υψώματα του Ταϋγέτου, ενώ συνεχίζονται οι επιθέσεις των Ελλήνων κατά των κατακτητών. Έτσι οι παράλιες πόλεις των Ελευθέρων Λακώνων, με τον πολυάριθμο πληθυσμό τους, που δαμάσανε τους Βανδάλους, έμειναν ακατοίκητες για χίλια περίπου χρόνια.
ΡΩΜΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ
Ο τόπος αυτός τον μεσαίωνα λέγεται Μαϊνη, και αργότερα Μάνη. Για την καταγωγή του ονόματος αυτού δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Θυμίζει όμως το Manus, ή 'χέρι' της Λατινικής γλώσσας. Ίσως έμοιαζε με χέρι η Πελοπόννησος στους χαρτογράφους της εποχής. Οι Βυζάντιοι χριστιανοί αρχίζουν να απλώνουν το δόγμα τους στην Λακωνία. Οι Μανιάτες όμως αντιστέκονται και συνεχίζουν να τιμούν τους Θεούς τους, ενώ οι υπόλοιποι κάτοικοι της Βυζαντινής αυτοκρατορίας γίνονται χριστιανοί και αναγνωρίζονται ως Ρωμιοί. Κατεβαίνουν και πολλοί Σλάβοι Μέλιγγοι στον Ταϋγετο, πρόσφυγες κι αυτοί από την κτηνωδία των χριστιανών, αποφεύγοντας έτσι τον μετά βίας εκχριστιανισμό. Η παρουσία των Σλάβων στον Ταϋγετο είναι γεγονός αναμφισβήτητο, όπως μας φανερώνουν οι πολλές Σλαβικές τοπονυμίες της Έξω Μάνης. Πάντως, ξέρουμε ότι οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Σλάβων ήσαν φιλικές. Κοινός εχθρός και των δύο ήταν ο χριστιανικός όχλος. Οι επιθέσεις των Ρωμιών συνεχίζονται, και από το 850-900 αρχίζει ο βίαιος εκχριστιανισμός των τελευταίων Ελλήνων, από τον Αρμένη μοναχό Νίκωνα (τον επωνομαζόμενο 'Μετανοείτε', ο οποίος κατέσφαξε και τους εθνικούς Κρήτες) και τον ένοπλο συρφετό προσηλυτιστών, που τον συνοδεύει. Σφάζονται οι ιερείς και δούκες των Μανιατών και καταστρέφονται οι Ναοί των Θεών, ή αφιερώνονται στους αγίους των χριστιανών. Τελικά, οι Μανιάτες χάνουν κι αυτοί την Ελληνική τους ταυτότητα.