ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΟΙΣ "Αγίου¨" ΦΩΤΟΣ
Ο Aδαμάντιος Κοραής, ο πνευματικός ηγέτης της ελληνικής επανάστασης, στο σύγγραμμα με τίτλο:
«ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΟΙΣ ¨"Αγίου" "ΦΩΤΟΣ», κατήγγειλε το 1826 με απαράμιλλο θάρρος και ιστορική επίγνωση την πλαστότητα του θαύματος. Στο σύγγραμμά του αυτό, εξηγεί ότι το ετήσιο θαύμα της Ιερουσαλήμ: «Ξεκίνησε τον ένατο αιώνα από Δυτικούς μοναχούς και στη συνέχεια πέρασε από τους Σταυρφόρους στα χέρια των Ορθοδόξων την δωδεκάτην εκατονταετηρίδα» Οι κατηγορίες του Κοραή κατά της εκκλησίας ήταν βαρύτατες: «Απ' τα πολλά ταύτα της αισχροκέρδειας θαύματα, εχρημάτισε και η κατ' έτος φανέρωση του λεγομένου αγίου φωτός, εις τον τάφον του Χριστού» Ο Aδαμάντιος Κοραής συμβουλεύοντας πατρικά τους Έλληνες αναφερει: «Μην πιστεύετε όσα λέγουν περί του αγίου φωτός. Το Άγιον φως είναι πλάσμα ασεβές και αναίσχυντον ... πλάσμα Λατίνων μοναχών και φραγκοπατερικώνγέννημα ... Μηχανουργήματα λαοπλάνων ιερέων το εξ ουρανού ψευδοκαταίβατα φώτα ... όνειδος και αίσχος, στρατηγούμενον από θρασυτάτους θαυματοπλάστας ...Μοναχοί, θρασύτατοι γόητες, επενόησαν το θαύμα τού αγίου φωτός, δια να ενισχύσουν τον ηλίθιον ζήλον των προσκυνητών». Αποκαλούσε μάλιστα τούς προσκυνητές «στρατεύματα μεθυσμένων προσκυνητών, που δεν αισχύνονται να ονομάζωνται χατζήδες ...και αξιοθρήνητοι οι κατ' έτος τρέχοντες μωροί και πλανημένοι προσκυνηταί τού θαύματος» (Αδαμάντιος Κοραής , «ΑΤΑΚΤΑ: Περί του εν Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός»). Ο Αδαμάντιος Κοραής μας λέει και πάλι: «'Όπου βλέπεις θρησκείαν μολυσμένην, συμπέρανε, ότι η βαρβαρότης των πιστευόντων είναι ανάλογος του μολυσμού» Γράφει επίσης ότι : «Το ψευδόθαυμα αυτό το πιστεύουν ολίγοι, ίσως τινές δια μωρίαν και άλλοι δι΄ αισχροκέρδειαν ... Ουδέ ο Χρυσόστομος το επίστευεν ή μάλλον ουδέ το εγνώριζε, διότι, άν εις τον καιρόν του εθαυματουργείτο το άγιον φώς, πώς ήτο δυνατόν να λέγη ότι δέν εγίνοντο πλέον θαύματα;» Να τι δηλώνει επίσης, περί το 1800, για το ά¬γιον φως ο αρχιεπίσκοπος Ρωσίας Νικηφόρος Θεοτόκης: «Ουκ απ' ουρανού κατέρχεται ουδ' από του τάφου αναβλύζει, αλλ' ο επί την διακονία αυτήν ταχθείς αρχιερεύς εις το λεγόμενον κουβούκλιο εισελθών, τον πυ¬ρίτην παίων (το σπίρτο τρίβοντας) πυρ εξάγει επάνω του τάφου, είτα εφά¬ψας (μετά παίρνει) τας εν τω τάφω πρότερον τριβείσας λαμπάδας κρατών, εξέρχεται και το φως μεταδίδωσιν ως ηγιασμένον τη επαφή... και ο μεν αγελαίος λαός εκ του τάφου το φως εκείνο αναβλύσας νομίζει, ουδείς δε ε¬ναντίον αυτού (τού φωτός) τολμά κάτι να ειπεί, φοβούμενος ότι κάτι κακό θα πάθει» Η Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη (πρώην Πυρσός), χαρακτηρίζει το κατασκεύασμα αυτό, ως θεατρική τελετή βάρβαρου φανατισμού, και γράφεi μεταξύ άλλων: «Είναι μία απο τας ασχημοτέρας επιδείξεις της Θρησκοληψίας όχλου βαρβάρου.